Gelukkig waren er deze winter geen tegenvallers. Deze laatste (noord-)gevel stond er beter bij dan de zuidgevel, die in het eerste jaar onder handen werd genomen. Daardoor bleef het werk deze winter binnen de planning en binnen het budget.

Oude methode

Aannemer Reno-Dijk heeft gebruik gemaakt van bouwmaterialen die zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke materialen liggen. Dat geldt niet alleen voor de stenen, maar ook voor de voegmortel. Daarvoor is een oud, beproefd recept toegepast waarbij geen cement wordt gebruikt. In plaats daarvan bestaat het bindmiddel van de mortel uit gemalen schelpen, die in ovens worden gebrand.

Schilderwerk

Het houtwerk buiten was nog in goede staat, maar kon een nieuwe lik verf gebruiken. Tja, en als er dan toch steigers staan… daar kon de schilder handig gebruik van maken met het steigerdoek als extra beschutting.

Monumentenwacht

Bij rijksmonumenten voert de Monumentenwacht jaarlijks een (verplichte) inspectie uit van de bouwkundige staat van het gebouw. Daarbij maken ze een overzicht van wat gerestaureerd of vervangen moet worden en ieder jaar beoordelen ze de vorderingen. De gevelrenovatie zal het lijstje “to do” zeker doen slinken!

En verder…?

Ook binnen is er nog heel wat werk te verzetten. Denk aan de verwarming, de verlichting, de verzakkende grafstenen, het afbrokkelende pleisterwerk. Daarnaast zijn er talloze kleinere klussen, waar vrijwilligers aan werken.

En dan nog de toren, want ook die is hard toe aan een ingrijpende restauratie. De gemeente Waterland is daarvoor – als eigenaar van de toren – verantwoordelijk. Je hoort meer van!

De steigers worden weer afgebroken.

Voor de derde keer staat de kerk in de steigers voor restauratie van de buitengevel. Deze winter is de noordzijde aan de beurt. Om te beginnen is de gevel schoongespoten. Vooral de volgende stap, het uitbikken en frezen van de voegen, is door het vele lawaai heftig voor de buren. Gelukkig tonen zij zich heel begripvol, maar ongetwijfeld zullen ze blij zijn wanneer de rust op het Kerkplein weer terugkeert. Zonder tegenslagen is dat eind januari.

Zorgvuldig

De aannemer, Reno-Dijk, liet vorige jaren al zien een een kundig bedrijf te zijn voor een zorgvuldige klus als deze. Onze dorpsgenoot/vrijwilliger Philipp Terstappen treedt voor hen op als contactpersoon namens de stichting. Het stichtingsbestuur laat zich in deze grote klus bijstaan door architectenbureau BAK, Peter de Vries. Hij heeft het meerjarig onderhoudsplan gemaakt en is betrokken bij de gevelrenovaties. Verder is dorpsgenoot en architect Allard Meine Jansen betrokken als (vrijwillige) adviseur van het bestuur.

Loszittende stenen

Gelukkig is gebleken dat deze gevel niet zo slecht is als de eerste die onder handen werd genomen, de zuidgevel. Daar gutste bij het schoonspuiten op enkele plekken het water zelfs naar binnen! Deze keer lijkt het werk dus redelijk binnen de begroting te blijven. Toch blijkt ook nu weer dat soms hele stenen loszitten. De gaten worden gevuld met eenzelfde oude steensoort, maar wel met betere mortel.

IJzer

Bij de steunberen komt de aannemer soms verroest ijzer tegen, waardoor ook stenen losbreken. Roestig ijzer kan niet geheel worden verwijderd. Het zal deels worden weggesneden en deels behandeld tegen de verwoestende kracht van uitzetting door oxidatie. Betonankers en de ijzeren steunen voor de vergaarbakken voor het regenwater worden gezandstraald, van speciale coating voorzien en opnieuw ingemetseld.

Financiële steun

Zonder de financiële steun van de Steunpilaren (donateurs) van de kerk zou dit enorme project niet mogelijk zijn. Van de totale kosten, € 250.000, kon de kerk daardoor de helft zelf financieren. De andere helft nemen de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de provincie Noord-Holland voor hun rekening. En, niet te vergeten: hoe meer we zelf bijdragen, hoe meer subsidie we krijgen!

Soms zitten hele stenen los. Voor het opvullen van de gaten zoekt de aannemer dezelfde oude stenen.

In en rondom de kerk van Broek in Waterland wordt druk gewerkt aan het behoud van het monumentale gebouw. Veel werkzaamheden worden door vrijwilligers gedaan en zijn voor buitenstaanders slecht zichtbaar. Maar kom je nu op het Kerkplein dan kan het je niet ontgaan: de steigers rondom de oostgevel van de kerk die nieuwe renovatiewerkzaamheden aankondigen.

In 2018 werd het kerkgebouw van Broek in Waterland overgedragen aan de onafhankelijke Stichting Broeker Kerk. Daarmee werd de kerk – als spil van het hele dorp – een cultureel centrum en ontmoetingsplek voor iedereen, gelovig of niet-gelovig. Maar daarbij hoort ook de verantwoordelijkheid voor het toekomstige behoud van het monumentale gebouw.

Buitenkant heeft prioriteit

Het stichtingsbestuur deed onderzoek naar het broodnodige onderhoud. Waar liggen de prioriteiten? Hoe gaan we dat aanpakken? En, heel belangrijk: hoe krijgen we de financiering rond? Voor dat laatste kwam er hulp van veel donateurs en ‘Steunpilaren’ van de Broeker Kerk. Heel belangrijk, want dat ‘eigen geld’ werkt naar twee kanten: je hebt dan meer te besteden maar je kunt als eigenaar van een monument ook meer subsidie aanvragen.

Inmiddels ligt er een onderhoudsplan voor het behoud van het kerkgebouw, dat meerdere jaren in beslag zal nemen. Hoogste prioriteit heeft de buitenkant, renovatie van het metselwerk aan de buitenkant is een grote klus uit dit plan. De uitvoering wordt verdeeld over drie opeenvolgende winters. Vorig jaar werd de zuidgevel onder handen genomen, deze winter de oostgevel en volgende winter wordt de noordkant van de kerk onder handen genomen.

Renovatie metselwerk

Renoveren van het metselwerk is geen kwestie van even het voegwerk vervangen, dat werd in de eerste fase maar al te duidelijk. Zo waren er voegen die volledig verzand waren. Veel stenen bleken in zo’n slechte staat dat ze vervangen moesten worden, gaten in het achterliggende metselwerk werden dichtgemaakt, dakgoten en muurankers werden hersteld. Een bijzonder moeilijke klus was het opnieuw voegen van de ribben in de glas-in-loodramen.

Met die ervaring in het achterhoofd zijn nu de steigers opgebouwd langs de oostgevel en worden de herstelwerkzaamheden weer voortgezet. IJs en weder dienende zullen ze tot ongeveer half februari duren.

Architect Peter de Vries en aannemer Jelle Dijkstra

De afgelopen weken is de zuidgevel van de kerk geïnspecteerd en gerepareerd. Het is de eerste grote klus uit het onderhoudsplan, dat in verschillende fases is opgedeeld. Vooraf was er een zorgvuldige opname gemaakt van de staat van het voeg- en metselwerk. Maar toen de steigers eenmaal stonden en men aan de slag ging, bleek dat het metselwerk er toch slechter aan toe was dan vooraf geconstateerd kon worden.

Zo waren er voegen die volledig verzand waren. Ook zaten er grote gaten in het achterliggende metselwerk, met bijna losse stenen. Veel meer stenen dan was ingeschat, bleken in zo’n slechte staat dat ze vervangen moesten worden. Nog slechter was het gesteld met de montants, dat zijn de gemetselde ‘spijlen’ van de ramen. Gelukkig konden de glas-in-loodramen er niet uit vallen, dankzij de gebruikte constructie. Maar er zat wel overal ruimte tussen het metselwerk en de glas-in-loodpanelen. Daardoor kon regenwater naar binnen komen.

Slikken

Flinke tegenvallers dus, dat was even slikken voor het stichtingsbestuur. Nu bleek dat de eerdere keuze om het gewenste onderhoud in aparte fases op te delen, verstandig was. Daardoor was er nog voldoende financiële ruimte om de niet-ingecalculeerde schade in deze eerste fase meteen aan te pakken.

Wat is er tot nu toe gedaan?

• Stenen en voegen die niet goed meer waren, zijn uitgehakt. Stof en gruis zijn weggespoeld.
• Stenen die hergebruikt konden worden, zijn teruggezet.
• Jelle Dijkstra van de firma Reno-Dijk is op strooptocht gegaan bij leveranciers van oude bouwmaterialen. Dat was nodig omdat er meer stenen nodig waren  dan hij op voorraad had.
• De beugels van de vergaarbakken (bovenaan de regenpijp) zijn tijdelijk verwijderd. De beugels zijn gezandstraald, duurzaam afgewerkt en opnieuw ingemetseld.
• Ook de raamomlijstingen en de montants zijn gerepareerd om waterdichtheid te garanderen.
• Er is een begin gemaakt met het nieuwe voegwerk.

Het team van aannemer Reno-Dijk.

Stenen en voegen die niet goed meer waren, zijn uitgehakt.

Soms zaten er grote gaten in het achterliggende metselwerk.