Al in 1565 heeft Broek het katholieke geloof de rug toe gekeerd en zich aangesloten bij de Reformatie. Zes jaar staat de kerk leeg, maar de kerkelijke kostbaarheden worden trouw bewaard. Ondertussen woedt in Holland en Vlaanderen de opstand tegen de Spaanse koning.

Beroofd door de geuzen

Niet alleen de Spanjaarden, ook de Geuzen eisten hun tol. De Prins van Oranje stuurt eind 1572 een Geuzenleger naar Waterland om het te beveiligen tegen de Spanjaarden, die Amsterdam nog steeds in bezit hebben. Dit komt Broek in Waterland op zware offers te staan: ze krijgen bevel bij te dragen aan de kosten van dit leger. Onder meer de grote luidklok, al het kerkelijk zilver en koperwerk (waaronder de kroonluchters) en zelfs de loden dakgoten worden door de Geuzen gevorderd.

Afschrikking

In 1573, een jaar later, nemen de Spaanse troepen Landsmeer, Zuiderwoude, Zunderdorp en Broek in. De bezetting duurt vier weken. In deze eerste weken worden ‘slechts’ enkele huizen geplunderd en in brand gestoken. Ondertussen blokkeren de Watergeuzen op de Zuiderzee de doorgang naar Amsterdam, met grote economische schade als gevolg. Na de eerste beschietingen maken beide partijen zich op voor een beslissende zeeslag.

Platgebrand

Vooruitlopend op de zeeslag krijgen de Spanjaarden het bevel “dat zij eenige dorpen zouden afbranden, om d’onsen op de schepen deur ‘t gesticht van den brant kleynmoedig te maecken.” De branden zijn vanaf de schepen te zien, zo hopen de Spanjaarden het moreel van de bemanning te breken. Daarin zijn ze niet geslaagd, de zeeslag wordt door de Geuzen gewonnen. Maar Broek in Waterland heeft een hoge prijs betaald: de kerk en grote delen van het dorp worden platgebrand.

Ruïne

Van de kerk is alleen nog een ruïne over en het dorp blijft in de grootste armoede achter. Geld voor herstel is er niet, de resten van de kerk zijn aan weer en wind blootgesteld. Na twaalf jaar wordt op de restanten van het koor voorlopig een rieten dak gelegd, zodat er weer kerkdiensten kunnen plaatsvinden. Ook kan Broek in Waterland dan weer een predikant aanstellen, samen met Zuiderwoude.

Herstel

Pas 55 jaar na de verwoesting, in 1628, is er genoeg geld om de kerk weer op te bouwen. De zuidbeuk (het ‘schip’) is voorzien van een nieuw dak en zit weer aan de toren vast. Daarmee is het grootste deel van de kerk weer bruikbaar geworden. Men kon ook weer passend meubilair laten maken: een preekstoel, doophek en banken. In de jaren die volgen wordt het kerkgebouw verder hersteld en ook  aangepast. Met dank aan de dorpsgenoten die dit mogelijk maken: “…door de milde giften van die geenen die alhier den Heer zijn Woord en Huis beminnen”.

Bekijk ook hoe de wederopbouw is afgebeeld in het glas-in-loodraam van de kerk.

Bron: Jan de Meijer, De kerk der Nederlands Hervormde Gemeente te Broek in Waterland, 1940. Tekst in bezit van de Historische Vereniging Broek in Waterland.

In 1585 wordt een rieten dak op het koor gelegd, zodat er weer diensten gehouden kunnen worden.