WIE ZORGT ER VOOR DE TOREN?
De drie gevels van het kerkgebouw zien er na de restauratie weer spic en span uit. En de toren dan? Ook die is hard toe aan een grondige opknapbeurt. Maar de toren heeft een andere eigenaar: de gemeente Waterland. Een erfenis uit de tijd van Napoleon.
Eeuwenlang hadden kerktorens een belangrijke functie in de gemeenschap. Bijvoorbeeld als baken voor zeevarenden, als uitkijkpost en als vluchtplek bij calamiteiten. Napoleon zag nog meer mogelijkheden.
Uitkijkpost
Tijdens de Franse overheersing was Napoleon vooral geïnteresseerd in de strategische mogelijkheden van die hoge gebouwen in het landschap. In de eerste plaats hadden ze een belangrijke militaire functie als uitkijkpost. Bij decreet bepaalde hij daarom in 1798 dat alle bestaande kerktorens in Nederland eigendom werden van de burgerlijke overheid:
de torens, “aan de Kerkgebouwen gehegt, benevens de Klokken, met derzelver huisingen, worden verklaard, eigendommen te zijn en te bl¡jven der Burgerlijke Gemeenten, staande ten allen tijde onder dezelver beheering en onderhoud”.
Die wet van Napoleon werkt nog altijd door: de gemeente Waterland is eigenaar van de toren en verantwoordelijk voor het onderhoud.
Kadaster
Het was ook Napoleon, die kerktorens een belangrijke rol gaf in de landmeetkunde. Hij voerde in 1811 het kadaster in en maakte handig gebruik van de torens om Nederland in kaart te brengen.
Destijds kon je in ons vlakke land prima van de ene toren naar de andere kijken. Verbind je die lijnen in de vorm van driehoeken, dan krijg je een driehoekstelsel waarmee je afstanden tussen de kerktorens kon berekenen. Bij het bepalen van het grondgebied van gemeenten sloot men aan op dit driehoekstelsel. Daarbij werden de torenspitsen zo veel mogelijk opgenomen. [bron: Planviewer]
Seinsysteem
Napoleon gebruikte kerktorens ook om gecodeerde berichten van de ene kerk naar de andere te sturen. Om de 10 à 15 kilometer werd een toren geselecteerd. Daarop werd een groot, houten seinapparaat van acht meter hoog geïnstalleerd – soms werd eerst de torenspits afgebroken om ruimte te maken. De seinen werden op een vast tijdstip bemand met telegrafisten met een verrekijker. Door de armen van het toestel in een bepaalde stand te zetten, werden berichten doorgegeven aan de volgende kerk.
Met dit apparaat kon Napoleon in dertig minuten berichten van Parijs naar Amsterdam laten sturen. Te paard of te voet was dat destijds een reis van een paar dagen! Het geheimzinnige communicatiesysteem werd genoemd naar de ontwerper: de Chappe. De toren van Broek was geen onderdeel van deze voorloper van de gsm. De Nederlandse lijn eindigde op de Weesperpoort in Amsterdam. [lees meer: de Chappe]
Lees ook: Waren de Broekers klokkendieven?
Het seinsysteem De Chappe van Napoleon.
