Goede doelen

De geldkist was dus van de Diaconie, dat zou je de afdeling “goede doelen” van de kerk kunnen noemen. De Diaconie ziet namens de geloofsgemeenschap om naar naasten, wezen, weduwen en verdrukten. Daarmee vervulde de kerk eeuwenlang een belangrijke rol. Het was een periode zonder bijstand, zonder uitvaart- en zorgverzekeringen en zonder een overheid die naar je omkeek. Het tegenwoordige Broeker Huis is daarvan een voorbeeld: dat pand werd gebouwd voor de Diaconie van de Nederlandse Hervormde Kerk. Die gebruikte het als weeshuis, later als armenhuis.

Collectes tijdens de wekelijkse kerkdiensten en giften vormden – en vormen  – een belangrijke bron van inkomsten voor de Diaconie. Tja, en hoe bewaarde je al dat opgehaalde geld op een veilige manier? In een stevige geldkist, bijvoorbeeld.

Zwaar beveiligd

Loeizwaar is-ie, die kist. Geen wonder, dat de hengsels aan de zijkanten zo groot zijn. De buitenkant en het deksel zijn helemaal van ijzer en dan ook nog eens beslagen met ijzeren banden. De twee zware hangsloten zie je niet gemakkelijk over het hoofd en het lijkt aannemelijk dat de sleutels verdeeld werden, zodat er meerdere mensen nodig waren om bij het geld te komen. In het midden zit een derde slot met een grote, mooi versierde slotplaat met “fleurs-de-lys” (Franse lelies) in de punten.
Onze dorpsgenoot Bregtje Viergever, kunsthistoricus, wijst op de dubbele wand van het deksel. Daarin gaat waarschijnlijk een ingenieus sluitsysteem schuil. Op de website van het Rijksmuseum kun je een getekend voorbeeld van zo’n sluitsysteem bekijken.

Heidense zeemeerminnen

De binnenkant van het deksel is versierd met zogenaamd ijzeren ajourwerk. Daarop zijn drie dubbelstaartige, gekroonde zeemeerminnen afgebeeld. Heidense meerminnen in een christelijke kerk? Op de website van Pansophia geeft Ineke Bergman daarvoor een verklaring. Die gaat terug tot oude culturen, waarin vruchtbaarheidsgodinnen en vissen met elkaar in verband werden gebracht. De dubbelstaartige meermin verbeeldt de aardegodin uit de nieuwe steentijd, die op allerlei plaatsen in het oude Europa bekend was. Omdat zij twee staarten bezit, heeft ze ook een vulva. In voorchristelijke tijd beschouwde men die als een heilige poort, waardoor al het nieuwe leven naar buiten komt. De meermin met twee staarten prijkt op kerken in Italië, Frankrijk, Spanje en Zwitserland. Doordat het vele eeuwen duurde voordat het christendom vaste grond onder de voeten kreeg, heeft de invloed van deze oude volksreligie nog lang bestaan.

Aandacht

Bregtje Viergever verzorgt museumtours en rondleidingen, ook in onze kerk. Ze heeft al al vaak gedacht: “Wat zou het mooi zijn wanneer die kist eens grondig schoongemaakt en gerestaureerd wordt. Dan zouden de decoraties veel beter tot hun recht komen.” Inderdaad, de kist is beschilderd met bloemen en wat onduidelijke tafereeltjes. Misschien van Broek in Waterland? Bregtje gaat op de grond zitten om de vage afbeeldingen eens extra goed van dichtbij te bekijken. Nee, de landschapjes zijn niet van Broek in Waterland. Maar ze ziet wel een aardig detail: een constructie van stokken waaraan waarschijnlijk vis of visnetten te drogen gehangen werden. Bregtje: “Alles wat je aandacht geeft, gaat leven.”

Het deksel met drie zeemeerminnen. Daarachter gaat waarschijnlijk een ingenieus sluitsysteem schuil.

Een detail met een fantasielandschapje. Linksonder stokken waaraan waarschijnlijk netten of vis te drogen werd gehangen. De bruine plekken zijn roest; daaraan zie je dat de hele kist van metaal is.